Raporti paraprak i OSBE/ ODHIR, organizatës që vëzhgon zgjedhjet kudo në botë, i publikuar në fund të prillit, vlerëson se kushtet ku do të mbahen zgjedhjet parlamentare në Shqipëri janë të papërshtatshme për një proces të lirë dhe të ndershëm. Raporti flet për “polarizim ekstrem politik”, që vjen nga një “Reformë zgjedhore e njëanshme dhe pa konsultim publik”.
“Mjedisi politik karakterizohet nga një shkallë e lartë polarizimi dhe mosbesimi mes dy partive kryesore” citohet në raport, i cili vazhdon se “Zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 zhvillohen në sfondin e ndryshimeve në sistemin zgjedhor dhe futjes së votimit jashtë vendit për herë të parë… Mjedisi politik karakterizohet nga polarizim i thellë, ndarje të brendshme partiake, çështje të profilit të lartë të korrupsionit dhe shqetësime në rritje për qeverisjen demokratike dhe lirinë e shprehjes.”
OSBE/ODIHR nënvizon se shumica e rekomandimeve të mëparshme për përmirësimin e procesit zgjedhor mbeten të pazbatuara, përfshirë ato që lidhen me komisionet zgjedhore, të drejtat e personave me aftësi të kufizuar, dekriminalizimin e shpifjes, transparencën mediatike dhe financimin e fushatës.
“Shumë nga rekomandimet e mëparshme të ODIHR-it mbeten të pazbatuara. Këto përfshijnë, ndër të tjera, rekomandime për përbërjen e komisioneve zgjedhore të niveleve të ulëta, të drejtat e votës për personat me aftësi të kufizuara intelektuale ose psikologjike, heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje, mbulimin e pavarur të fushatës nga media, raportimin e përkohshëm të financimeve të fushatës dhe zbatimin e rregullave të financimit për palët e treta.”
Një nga pikat më të theksuara është ndalimi i përkohshëm i aksesit në TikTok nga qeveria shqiptare, që është konsideruar si cenim i mundshëm i lirisë së shprehjes.
“Më 6 mars, Këshilli i Ministrave ndaloi përkohësisht aksesin në TikTok. Tre organizata të shoqërisë civile e çuan këtë vendim në Gjykatën Kushtetuese më 25 mars për shkak të shkeljes së mundshme të lirisë së shprehjes.”
“Kuadri ligjor mbron lirinë e shprehjes, megjithatë shpifja mbetet e kriminalizuar dhe rastet civile dhe penale për shpifje ndaj gazetarëve vazhdojnë.”
Raporti prek gjithashtu problemet kronike të zgjedhjeve në Shqipëri si keqpërdorimi i aseteve publike, presioni mbi punonjësit e administratës dhe përdorimi i rrjeteve patronazhistë për të ndikuar mbi votën.
“Përdorimi i burimeve shtetërore dhe fushatat brenda institucioneve publike janë të ndaluara, por shqetësimet për presion ndaj punonjësve civilë, ndikim të padrejtë mbi votuesit dhe keqpërdorim të aseteve publike vazhdojnë të jenë të pranishme.”
“Shumica e bashkëbiseduesve të Misionit të Vëzhgimit të OSBE/ODIHR-it shprehën shqetësime lidhur me keqpërdorimin e burimeve shtetërore (duke përfshirë edhe për votimin jashtë vendit), presionin mbi punonjësit e sektorit publik dhe ndikimin e të ashtuquajturave ‘rrjete patronazhistësh’ mbi votimin.”
Një tjetër shqetësim serioz është abuzimi me të dhënat personale, të cilat përdoren në mënyrë të paligjshme për qëllime elektorale.
“Bashkëbisedues të Misionit të OSBE/ODIHR shprehën shqetësime lidhur me keqpërdorimin e të dhënave personale.”
“Ligji për Mbrojtjen e të Dhënave Personale u miratua në vitin 2024 dhe Komisioneri për të Drejtën për Informim dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale publikoi udhëzime mbi përpunimin e të dhënave personale në fushatat zgjedhore. Komisioneri, në bashkëpunim me KQZ-në, publikoi gjithashtu një deklaratë për të bërë thirrje për raportimin e shkeljeve.”
Fushata karakterizohet nga mungesa e diskutimeve për politika publike dhe sulme të ndërsjella mes liderëve të partive, një klimë që OSBE/ODIHR e përshkruan si të dëmshme për demokracinë.
“Sulmet personale mes liderëve të partive kryesore janë të zakonshme, përfshirë edhe online, ashtu si edhe akuzat e ndërsjella për korrupsion dhe lidhje me krimin e organizuar.”
“Fushata ka qenë e zbehtë deri tani… Sulmet personale mes liderëve të partive kryesore janë të zakonshme…”
Në fund, raporti ngre shqetësime për mungesën e ndëshkueshmërisë për shkeljet zgjedhore, pavarësisht numrit të lartë të ankesave.
“KQZ-ja ka marrë një numër të madh ankesash lidhur me shkeljet gjatë fushatës dhe vazhdon të monitorojë aktivisht respektimin e rregullave.”
“KQZ-ja informoi Misionin e OSBE/ODIHR se deri më 11 prill kishte marrë 94 ankesa për shkelje të lidhura me zgjedhjet… KQZ-ja hapi hetime administrative për 70 prej tyre, nga të cilat 42 janë përfunduar dhe në vetëm 3 raste janë marrë masa ndëshkuese”, thuhet në raport.