Në raportin paraprak që ka përgatitur misioni vëzhgues i OSBE-ODIHR për votimin e 11 Majit, gjendja e medias në Shqipëri vjen përmes një përshkrimi ku është lënë mënjanë gjuha diplomatike dhe organet mediatike rezultojnë të jenë bashkëpuntoret kryesore të pushtetit që e thelloi rezultatin krahasur me 4 vite më parë.
Si në konferencën e drejtuesve të misionit të vëzhgimit, ashtu edhe në dokumentin që përbën raportin paraprak të 11 Majit gjen frazat standarde që e përcaktojnë ditën e zgjedhjeve si një “ditë të qetë” dhe ku flitet për një “proces të mirëmenaxhuar” votimi, por më tej, vëzhguesit qartësisht çmontojnë një nga shtyllat më të kalbura të demokracisë shqiptare; mediat.
Shqetësimi për kapjen e mediave në konferencë
Në fjalën e kreu i misionit të OSBE-së në vendin tonë, Lamberto Zanier e qartësoi se çështja e situatës mediatike është një problem serioz i renditur me ndikim direkt në votën e qytetarëve.
“Sa i përket medias folem me shumë gazetarë, redaktorë dhe përfaqësues të instituciioneve të tjera. Për të plotësuar edhe konstatimet tona ne bëmë edhe një monitorim të zgjeruar të medias. Dy partive politike iu dha thuajse dy herë më shumë kohë se partive të tjera dhe dy partitë e mëdha ishin ata që dominuan edicionet informative. Pati probleme me integritetin e mbulimit. U pa se kishte materiale dhe filmime të ofruara nga vetë partitë politike dhe jo nga gazetarët. Për fat të keq monitorimi dhe raportimi nga AMA tregojnë se ishte i pamjaftueshëm gjë që përbën shqetësim për pavarësinë e kandidatëve” tha Zanier.
Ndërkohë sipas koordinatores speciale të OSBE, Farah Karimi, shqetësim në raportimin e fushatës ishin lajmet e gatshme që kishin si burim dy partitë e mëdha politike. “Përqëndrimi i pronësisë së medias minoi pluralizmin e burimeve informative dhe krijoi autocensurë mes gazetarëve dhe dy partitë kryesore ishin ato që dominuan burimin e lajmeve duke ua bërë të pamundur zgjedhësve të bënin një zgjedhje të mirëinformuar” u shpreh Farah Karimi.
Problematika e raportimit mediatik në vendin tonë u ngrit edhe nga Michal Gahler, përfaqësues i delegacionit të vëzhgimit nga Parlamenti Europian, i cili e quajti çështjen e medias një “problem madhor” që nuk siguronte kushte të barabarta në garën e partive. “Financimi jotransparent vazhdon të jetë një proces shqetësues, influencimi i pronarëve apo i politikanëve në linjën editoriale të medias, mungesa e një raportimi të pavarur, refuzimi i liderëve politikë për të pasur një debat ballë për ballë dhe rreshtimi i një numri të madh organesh mediatike politikisht e kufizon mundësinë e qytetarëve për informacione objektive. Kështu, qytetarët nuk kanë mundësi të bëjnë zgjedhje të informuara” u shpreh Gahler.
Raporti i OSBE/ODHIR nxin mediat në Shqipëri
Raporti paraprak i OSBE/ODHIR pati konstatime të drejtpërdrejta, që nuk i kursen detajet për mënyrën se si informacioni kontrollohet dhe manipulohet sistematikisht në Shqipëri. Sipas vëzhguesve, lajmet shpesh prodhohen nga vetë partitë politike dhe transmetohen nga mediat si “lajme të pavarura”, pa asnjë etiketë dhe pa asnjë filtër editorial.
“Materialet dhe filmimet e fushatës u ofruan nga partitë politike dhe u transmetuan nga televizionet pa u shënuar si të tilla, siç kërkohet nga Kodi Zgjedhor, dhe Komisioni Qendror i Zgjedhjeve nuk mori asnjë masë për të adresuar këtë praktikë” thuhet në raport.
Ky fenomen i transmetimit pa filtër të materialeve që vijnë nga zyrat e shypit nuk është rastësi. Gazetaria investigative është në grahmat e fundit, ndërsa pjesa më e madhe e mediave jeton nga kontratat publike dhe reklamat qeveritare.
Raporti shënon qartë se “Pavarësia, diversiteti dhe integriteti i lajmeve në dispozicion të votuesve janë dëmtuar nga varësia e shumicës së mediave nga financimi jotransparent nga interesa politike dhe biznesi, shpesh të mbështetura nga kontrata qeveritare”.
“Përqendrimi i pronësisë së medias më tej minon pluralizmin e burimeve të lajmeve, në kundërshtim me standardet ndërkombëtare. Sipas disa bashkëbiseduesve të ODIHR EOM, pronësia e disa prej shtëpive më të mëdha të shitjes së reklamave nga interesa politike pengon shpërndarjen e drejtë të të ardhurave nga reklamat, ndërsa mungesa e matjes së besueshme të audiencës pengon shpërndarjen transparente dhe të përgjegjshme të reklamave publike” shkruhet në raport.
Me pak fjalë në Shqipëri, qytetarët nuk morën dot informacion objektiv, pasi siç vë në dukje OSBE/ODHIR në raportin paraprak: “Shumica dërrmuese e mediave perceptohen të jenë të lidhura me partinë në pushtet.”
Dhe ky perceptim nuk është pa baza. Të dhënat financiare të cituara në raport flasin vetë. Sipas BIRN, në vitin 2023, Top Channel dhe TV Klan kapën 64% të tregut televiziv. I vetmi kanal pranë opozitës, Syri TV, përbënte vetëm 1.7% të të ardhurave të tregut televiziv dhe pësoi rënie me 22% krahasuar me një vit më parë.
Pafuqia e opozitës me mediat e kapura
Partia Demokratike e drejtuar nga Sali Berisha nuk ruajti dot një distancë higjenike nga mediat e kapura nga qeveria Rama. Kur ishte në arrest shtëpie, Berisha bëri disa përpjekje për ta denoncuar propagandën dhe i përcaktoi televizionet e mëdha si “teleturizmi”, por kjo nuk zgjati shumë, pasi e gjeti shpejt gjuhën e përbashkët dhe i vizitoi plot dëshirë studiot kryesore në mbyllje të fushatës elektorale.
Partitë e tjera në opozitë, me përjashtim të Lëvizja Bashkë të Arlind Qorit, shpresuan se me ndonjë marrëveshje të heshtur, do të shfaqeshin më shpesh në ekrane duke përfituar nga ky nder që po u bëhej, por edhe vëzhguesit e huaj e kanë kuptuar se televizionet kryesore në vend kanë vetëm një pronar para të cilit ulen në gjunjë dhe ai është pushteti i Edi Ramës.
“Asnjë nga partitë e tjera përveç PS dhe PD nuk mori më shumë se 5% të mbulimit në ndonjë nga televizionet e monitoruara,” thuhet në raportin paraprak të OSBE. E vetmja mundësi e barabartë që u respektua formalisht ishte transmetimi i minutave falas nga RTSH, por në një televizion që raporti thotë se “nuk gëzon audiencë të gjerë” dhe që sipas raportit “nuk ka pavarësi të vërtetë për shkak të procedurave politike të emërimeve”.
Ky realitet i zymtë mediatik është pjesë thelbësore e mungesës së demokracisë në Shqipëri dhe vëzhgimet e ndërkombëtarëve nuk pritet të ndryshojnë asgjë, por sigurisht që ato ia vlejnë të lexohen tani që pritet të nisin nga puna zjarrfikësit e debatit nëse pati manipulime në zgjedhje apo jo./LAJME24
Fragmenti i plotë mbi median nga raporti paraprak i OSBE-ODIHR
Pavarësia, diversiteti dhe integriteti i lajmeve në dispozicion të votuesve është dëmtuar nga varësia e shumicës së mediave ndaj financimeve jotransparente nga interesa politike dhe biznesi, shpesh të mbështetura në kontrata qeveritare. Përqendrimi i pronësisë së mediave e minon më tej pluralizmin e burimeve të lajmeve, në kundërshtim me standardet ndërkombëtare.
Sipas disa bashkëbiseduesve të misionit të ODIHR, pronësia e disa agjencive kryesore të shitjes së reklamave nga interesa politike pengon shpërndarjen e drejtë të të ardhurave nga reklamat, ndërkohë që mungesa e një sistemi të besueshëm për matjen e audiencës ndalon shpërndarjen transparente dhe të përgjegjshme të reklamave publike.
Shumica dërrmuese e mediave perceptohen si të lidhura me Partinë Socialiste në pushtet. Transmetuesi Publik, Radio-Televizioni Shqiptar (RTSH), nuk konsiderohet se ka audiencë të gjerë, ndërsa procedura bipartizane për emërimin e drejtuesve si të RTSH-së ashtu edhe të Autoritetit të Mediave Audiovizive (AMA) nuk siguron pavarësinë de facto të këtyre institucioneve.
Ndërhyrjet e përhapura nga pronarët e mediave në autonominë editoriale, së bashku me autocensurën mes gazetarëve, ndikojnë negativisht në cilësinë e informacionit që u vihet në dispozicion publikut. Për më tepër, gazetarët përballen në mënyrë të përsëritur me sulme verbale dhe, në disa raste, edhe fizike nga zyrtarë publikë. Gjithashtu, gazetarët raportojnë për vështirësi në aksesin ndaj përfaqësuesve të qeverisë, përfshirë Kryeministrin, me një rënie të dukshme të numrit të konferencave për shtyp dhe raste kur u është ndaluar pjesëmarrja në ngjarje publike – në kundërshtim me standardet ndërkombëtare.
Mbulimi editorial i lajmeve shpesh zëvendësohet nga materiale të përgatitura nga institucionet shtetërore, duke dëmtuar integritetin editorial. Agjencia për Median dhe Informimin (AMI), që ndodhet nën zyrën e Kryeministrit, centralizon dhe filtron informacionin që publikohet për qeverinë dhe institucionet publike.
Disa media të themeluara nga shoqëria civile dhe të financuara nga donatorë ndërkombëtarë ofrojnë gazetari hetimore dhe me interes publik, por janë ndikuar nga ndërprerja e financimeve ndërkombëtare së fundmi.
Në përgjithësi, Kushtetuta dhe legjislacioni ofrojnë mbrojtje për lirinë e shprehjes. Megjithatë, pavarësisht rekomandimeve të mëparshme të ODIHR, shpifja mbetet një vepër penale. Një numër i konsiderueshëm i çështjeve civile dhe penale për shpifje janë ngritur kundër gazetarëve vitet e fundit, përfshirë edhe raste të padive strategjike ndaj pjesëmarrjes publike (SLAPP).
Kodi i Transmetimit i vitit 2023 kërkon që të gjitha lajmet të jenë objektive dhe të paanshme. Kodi Zgjedhor, në kundërshtim me angazhimet e OSBE-së, nuk garanton mbulim të barabartë të lajmeve për partitë jashtëparlamentare, në një ambient mediatik që tashmë është i pafavorshëm për to.
Më 6 mars, Këshilli i Ministrave ndaloi përkohësisht aksesin në TikTok – një ndalim i gjerë që është i papajtueshëm me standardet ndërkombëtare. Sipas disa bashkëbiseduesve të misionit të ODIHR, kjo ndalesë pati ndikim shtesë negativ në aftësinë e të gjithë kandidatëve, përfshirë partitë jashtëparlamentare, për të bërë fushatë në kushte të barabarta.
Sipas shumicës së bashkëbiseduesve të ODIHR, pamjet e fushatës në lajme u siguruan nga vetë partitë politike. Në televizionet e monitoruara nga misioni i ODIHR, asnjë nga këto transmetime nuk ishte e shënuar si material i prodhuar nga partitë, siç kërkohet nga Kodi Zgjedhor, dhe Komisioni Qendror i Zgjedhjeve nuk mori asnjë masë për të adresuar këtë shkelje.
Për më tepër, disa bashkëbisedues raportuan se disa intervista me kandidatë, të transmetuara në emisione aktualiteti, ishin të paguara – në kundërshtim me ligjin. Pamjet e prodhuara nga kandidatët dhe mbulimi i paguar, në thelb përbëjnë reklamë politike, duke i vënë në disavantazh ata kandidatë që kanë më pak mundësi financiare.
Monitorimi i misionit të ODIHR zbuloi se dy partitë më të mëdha dominuan mbulimin e lajmeve. Në RTSH, A2 CNN, Top Channel dhe TV Klan, PS mori përkatësisht 45%, 46%, 48% dhe 57% të mbulimit; ndërsa PD-ASHM mori 41%, 48%, 45% dhe 43%. Mesatarisht, 83% e këtij mbulimi u prezantua në mënyrë neutrale ose pozitive. Asnjë nga kandidatët e tjerë nuk mori më shumë se 5% të mbulimit në ndonjë nga televizionet e monitoruara.
Megjithëse u transmetuan rregullisht disa programe debati, ato nuk sollën përballje mes kandidatëve të rëndësishëm apo drejtuesve të partive të ndryshme. RTSH përmbushi detyrimin ligjor për të ofruar kohë falas për kandidatët. Reklama politike e paguar në televizione u ble vetëm nga dy partitë dominante.
Në përfundim, ambienti i kufizuar mediatik dhe dështimi për të zbatuar në mirëbesim kërkesat ligjore i privuan votuesit nga një informacion i pavarur, i larmishëm dhe i thelluar mbi garën zgjedhore.